Koszty sądowe, w tym przede wszystkim opłata od pozwu są często barierą w dochodzeniu swoich praw przed Sądem. Wiele osób, dowiadując się o wysokości opłaty od pozwu rezygnuje z wstąpienia na drogę sądową. W ostatnim wpisie (adwokat z urzędu – komu i kiedy przysługuje?) opisana została instytucja adwokata z urzędu. To jednak nie jedyna pomoc dla osób, których nie stać na pokrycie kosztów sądowych. Dzisiejszy wpis poświęcony został zwolnieniu od kosztów sądowych.
Komu przysługuje zwolnienie z ponoszenia kosztów sądowych?
Zgodnie z art. 102 ust. 1 u.k.s.c. zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która:
- nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny
lub
- ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek
Zgodnie z art. 103 ust. 1 u.k.s.c. Sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nie będącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.
Czym są koszty utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny?
Koszty, o których mowa w przywołanym przepisie to wydatki ponoszone celem zaspokojenia podstawowych potrzeb, jak koszty mieszkania, opłaty za media, wyżywienie, leki, itp.
Do roku 2019, kiedy przepis ten został znowelizowany, orzecznictwo stało na stanowisku, że zwolnienie od kosztów sądowych jest instytucją wyjątkową. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 kwietnia 2019 r.,
Zwolnienie od kosztów sądowych powinno być stosowane jedynie w sytuacjach wyjątkowych. Przewidziana w art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi bowiem pomoc Państwa dla osób, które ze względu na trudną sytuację materialną nie mogą ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny. Pomoc ta dotyczy tylko osób, które z przyczyn obiektywnych, od nich niezależnych, nie mają środków na poniesienie tych kosztów i nie były w stanie ich zgromadzić decydując się na wniesienie i prowadzenie sprawy przed sądem.
Po zmianie przepisu przesłanki zwolnienia od kosztów sądowych są łagodniejsze – wystarczy bowiem wykazać, że ponosząc je strona narazi się na uszczerbek utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Co obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych?
Zwolnienie od kosztów sądowych może nastąpić w całości lub w części. Jeżeli strona zwolniona została od kosztów w całości wówczas nie uiszcza ona opłat sądowych (np. opłata od pozwu) oraz nie ponosi wydatków (np. zaliczka na poczet opinii biegłego). Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu np. od poniesienia procentowej ich części, określonej kwoty albo niektórych opłat lub wydatków. Takie zwolnienie może również polegać na zwolnieniu co do pewnej części roszczenia (np. w sprawie o 10.000 zł zwolnienie do kwoty 5.000 zł).
Co ważne, zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Oznacza to, że jeżeli przegramy sprawę, wciąż będziemy musieli zapłacić np. tzw. koszty zastępstwa procesowego pełnomocnika drugiej strony.
Jak złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych?
- wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych można zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu
- wniosek można złożyć w każdym stanie sprawy, tzn. zarówno przed wniesieniem pozwu, jak i np. przed złożeniem apelacji
- wniosek składa się w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy
- do wniosku należy dołączyć oświadczenie zawierające dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania się – oświadczenie składa się według ustalonego wzoru (oświadczenie można pobrać tutaj: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym)
- wniosek powinniśmy uzasadnić, tzn. wyjaśnić dane wynikające z oświadczenia
- do wniosku można dołączyć dowody, np. potwierdzające wysokość zarobków, wysokość zobowiązań.
Odmowa zwolnienia od kosztów sądowych
W razie oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strona nie może ponownie domagać się zwolnienia, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Taki wniosek sąd odrzuci.
Stronie, której wniosek został oddalony przysługuje jednak zażalenie na postanowienie odmawiające zwolnienia od kosztów sądowych.