W poprzednim wpisie poruszona została problematyka naruszenia praw pacjenta i związanego z tym prawa do żądania zadośćuczynienia. Jednym z podstawowych praw pacjenta jest prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych. Korzystanie ze świadczeń zdrowotnych co do zasady musi bowiem posiadać walor dobrowolności.
Z mojego doświadczenia wynika, że niejednokrotnie pacjent przed zabiegiem operacyjnym dostaje plik dokumentów jedynie z informacją, że należy je podpisać. Taką praktykę z pewnością uznać należy za błędną. Dlatego też, dzisiejszy wpis poświęcony został tematyce zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych.
Kiedy wymagana jest zgoda na udzielenie świadczenia zdrowotnego?
Co do zasady zgoda pacjenta wymagana jest na udzielenie każdego świadczenia zdrowotnego. Zgoda ta, co istotne, powinna być uzyskana przed udzieleniem świadczenia zdrowotnego. Zgodnie z przepisami Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, zgodą pacjenta należy objąć każdą odrębną udzielaną czynność medyczną.
W jakiej formie powinna być udzielona zgoda?
W zależności od rodzaju świadczenia zdrowotnego, zgoda pacjenta powinna być udzielona w formie ustnej lub pisemnej. Wymóg pisemnej zgody pacjenta obowiązuje w przypadku:
- zabiegu operacyjnego,
- zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta.
Czy lekarz może udzielić świadczenia zdrowotnego bez zgody pacjenta?
Lekarz może, a nawet ma obowiązek udzielić pacjentowi świadczenia zdrowotnego bez uzyskanej zgody, gdy wymagana jest niezwłoczna pomoc lekarska.
Zgodnie z art. 33 ust. 1 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego (niestwarzającego podwyższonego ryzyka) bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. W powyższych okolicznościach decyzję o podjęciu czynności medycznych bez uzyskanej zgody pacjenta lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem, a ponadto – odnotować w dokumentacji medycznej pacjenta.
Zgodnie zaś z art. 34 ust. 7 ww. Ustawy, czynności medyczne, takie jak zabiegi operacyjne albo metody leczenia czy diagnostyki stwarzające podwyższone ryzyko dla pacjenta lekarz może dokonać bez zgody pacjenta tylko wtedy, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W przypadku podjęcia czynności medycznych bez zgody pacjenta w powyższych okolicznościach, lekarz również ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, lecz w miarę możliwości tej samej specjalności, oraz odnotować powyższy fakt w dokumentacji medycznej pacjenta. Jest to tak zwany tryb nagły, który dotyczy sytuacji niecierpiących zwłoki, w których udzielenie świadczenia zdrowotnego jest niezbędne ze względu na ratowanie życia lub zdrowia pacjenta.
Obowiązki lekarza poprzedzające uzyskanie zgody pacjenta
Spoczywający na lekarzu obowiązek uzyskania od pacjenta zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych powiązany jest ze spoczywającym na lekarzu obowiązkiem przekazania wyczerpującej i zrozumiałej informacji dotyczącej wykonywanych świadczeń. Pacjent wyraża bowiem zgodę bądź odmawia jej udzielenia dopiero po uprzednim udzieleniu mu tych informacji. Szczególnie istotne jest udzielenie wyczerpującej informacji w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko. To właśnie w przypadku tych świadczeń najczęściej dochodzi do naruszenia dóbr osobistych pacjenta. Co więcej, są to również świadczenia, których udzielenie warunkuje pisemna zgoda pacjenta. Dlatego też, w tych przypadkach lekarze zazwyczaj posługują się gotowymi formularzami zgody.
Podczas analizy formularza zgody pacjent powinien w szczególności zwrócić uwagę na zapisy dotyczące:
- informacji o stanie zdrowia i uzasadnienia konieczności wykonania zabiegu operacyjnego,
- celu i opisu proponowanej metody leczenia,
- alternatywnych metod leczenia,
- dających się przewidzieć następstw operacji,
- dających się przewidzieć następstw zaniechania proponowanego leczenia operacyjnego,
- informacji o możliwych powikłaniach najczęściej występujących w związku z wykonywaniem danego zabiegu,
- informacji o rokowaniu, czyli prawdopodobieństwie powodzenia proponowanej operacji.
Mając na uwadze powyższe, pacjent nie powinien bezrefleksyjnie wyrażać zgody na proponowane mu przez lekarza świadczenia medyczne. Lekarz ma bowiem obowiązek przekazania pacjentowi wyczerpującej i zrozumiałej informacji dotyczącej wykonywanych świadczeń. W przypadku zaś formularzy stosowanych najczęściej przy zabiegach operacyjnych, pacjent powinien zapoznać się z ich treścią a jeśli ma jakiekolwiek wątpliwości powinien je zgłosić lekarzowi i oczekiwać konkretnych, wyczerpujących odpowiedzi. Zgoda na udzielenie świadczeń zdrowotnych powinna być bowiem nie tylko dobrowolna, ale również świadoma. Co więcej, poprawnie wyrażona przez pacjenta zgoda warunkuje legalność wszelkich czynności leczniczych podjętych przez lekarza.