Spadkodawca chcąc, aby po jego śmierci pozostawiony przez niego majątek nabyły konkretne osoby decyduje się zazwyczaj na sporządzenie testamentu (o tym jak sporządzić testament przeczytasz tutaj: Testament własnoręczny – jak sporządzić go prawidłowo?). Samo powołanie spadkobierców nie oznacza jednak, że osoby te dostaną konkretne składniki majątku (np. syn mieszkanie, córka dom). Powołanie określonych osób do spadku oznacza bowiem, że osoby te będą dziedziczyć majątek spadkodawcy w określonej przez niego ułamkowej części (np. syn 2/3, córka 1/3). Jeżeli zatem spadkodawca chciałby, aby konkretne składniku jego majątku otrzymały określone osoby powinien skorzystać ze szczegółowego rozporządzenia w postaci bądź to zapisu zwykłego bądź też zapisu windykacyjnego. Dlatego też, dzisiejszy wpis dotyczy właśnie tych rozporządzeń i pojawiających się między nimi różnic. W sytuacji podjęcia decyzji o sporządzeniu testamentu, dzisiejszy wpis z pewnością dzisiejszy będzie pomocny w określeniu jak miałaby kształtować się jego treść.
Zapis zwykły
Zapisem zwykłym jest rozrządzenie testamentowe, mocą którego spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę ustawowego lub testamentowego albo zapisobiercę windykacyjnego lub zwykłego (dalszy zapis) do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby, którą nazywa się zapisobiercą (w wypadku dalszego zapisu – dalszym zapisobiercą). Zapis zwykły może być ustanowiony tylko w testamencie, przy czym przepisy nie ograniczają tego wymogu do konkretnego rodzaju testamentu. Jeżeli podejmiemy więc decyzję o sporządzeniu testamentu własnoręcznego, to taki zapis można w nim umieścić. Świadczeniem majątkowym, które stanowi przedmiot zapisu może być jakiekolwiek działanie lub zaniechanie przedstawiające korzyść majątkowo dla zapisobiercy. Przykładowo może to być zobowiązanie do przeniesienia na zapisobiercę własności nieruchomości lub określona kwota pieniężna. Przy podjęciu decyzji o takim rozporządzeniu należy jednak pamiętać, że zapis zwykły nie przenosi własności przedmiotu na zapisobiercę. Taki zapis zobowiązuje jedynie (ustawowego lub testamentowego) do spełnienia na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiercy zwykłego) określonego świadczenia (art. 968 § 1 k.c.). Zapisobierca zwykły z mocy zapisu staje się w chwili otwarcia spadku wierzycielem spadkobiercy (w przypadku zapisu dalszego wierzycielem zapisobiercy głównego). Na podstawie tej wierzytelności zapisobierca może żądać wykonania zapisu przez spadkobiercę (zapisobiercę głównego). Roszczenie to przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.
Zapis windykacyjny
Zapis windykacyjny zamieszczony może być tylko w testamencie notarialnym. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
- rzecz oznaczona co do tożsamości (np. mieszkanie, nieruchomość gruntowa czy samochód);
- zbywalne prawo majątkowe (np. roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniędzy od określonego podmiotu);
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
- ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Co ważne, aby zapis windykacyjny był skuteczny, spadkodawca musi być właścicielem przedmiotu zapisu lub być uprawniony do jego zbycia. Przedmiotem zapisu windykacyjnego w przeciwieństwie do zapisu zwykłego nie może być jednak określona przez testatora kwota pieniędzy. Z drugiej jednak strony, zapis windykacyjny sprawia, że oznaczona osoba (zapisobierca windykacyjny) w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) nabywa przedmiot zapisu (art. 9811 § 1 k.c.). Oznacza to, że zapisobierca windykacyjny staje się z chwilą otwarcia spadku wprost uprawniony do tego, co stanowi przedmiot zapisu.
Podsumowując, zarówno zapis zwykły, jak i zapis windykacyjny pozwala spadkobiercy na rozporządzenie określonymi przedmiotami na rzecz wybranych przez niego osób. Rozrządzenia te mają jednak pewne różnice, które mogą być istotne na etapie wykonania zapisu. Ocena tych dwóch instytucji prowadzi do wniosku, że to zapis windykacyjny stanowi bardziej skuteczną formę przekazania zapisobiercy poszczególnych składników majątku. Jeżeli zatem spełnione są przesłanki do jego ustanowienia, z pewnością będzie on lepszym wyborem.