Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która uprawnia krewnych spadkodawcy (dzieci, wnuki, rodziców oraz małżonka) do uzyskania ze spadku korzyści majątkowych. Instytucja zachowku służy więc ochronie interesów osób najbliższych spadkodawcy.
Komu przysługuje zachowek?
Jak wynika z art. 991 § 1 k.c., zachowek przysługuje:
- zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom, itd.)
- małżonkowi spadkodawcy
- rodzicom spadkodawcy.
Zobacz również: Zapewnienie spadkowe – co to jest i kiedy się je składa?
Prawo do otrzymania zachowku przysługuje ww. osobom jeżeli byłyby powołane do spadku w drodze dziedziczenia ustawowego. Przykładowo spadkodawca zmarł pozostawiając żonę i dwójkę dzieci, którzy są jego spadkobiercami ustawowymi. Spadkodawca pozostawił testament, w którym do dziedziczenia całego spadku powołał tylko swoją żonę. Wówczas osobami uprawnionymi do zachowku są jego dzieci.
Rodzice spadkodawcy byliby uprawnieni do zachowku tylko wtedy, gdyby spadkodawca nie pozostawił dzieci i jego rodzice dziedziczyliby spadek z mocy ustawy razem ze spadkodawcą.
Komu nie przysługuje?
Pomimo przynależności do grona osób uprawnionych do zachowku może okazać się, że nie mamy prawa do jego żądania. Zachowek nie przysługuje bowiem osobom, które:
- zostały uznane za niegodne dziedziczenia
- odrzuciły spadek
- zostały wydziedziczone
- zrzekły się dziedziczenia
Zachowek nie przysługuje też małżonkowi, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
Co ważne, zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Oznacza to, że jeżeli przykładowo spadkodawca wydziedziczył swojego syna – jego dzieci jako zstępni spadkodawcy mogą żądać zachowku.
Zobacz również: Spadek z dobrodziejstwem inwentarza – co to oznacza?
W jakiej formie przysługuje?
Zgodnie z art. 991 § 2 k.c., jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Oznacza to, iż zachowek może być zrealizowany jeszcze za życia spadkodawcy poprzez uczynienie darowizny np. jakiegoś przedmiotu czy nieruchomości. Jeżeli spadkobierca ustawowy nie otrzymał ze spadku żadnego składnika majątkowego lub otrzymał składnik o mniejszej wartości niż był mu należny, może on żądać zapłaty sumy pieniężnej.
Kto jest zobowiązany do zapłaty zachowku?
Osoba uprawniona może żądać zachowku od:
- spadkobiercy testamentowego
- zapisobiercy windykacyjnego
- osoby obdarowanej przez spadkodawcę.
Zobacz również: Zapis zwykły i zapis windykacyjny w testamencie
Ile wynosi zachowek?
Zgodnie z art. 991 § 1 k. c., jeśli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli zstępny uprawniony jest małoletni, to zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy należy się 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Natomiast w innych przypadkach należy się połowa udziału spadkowego.
Obliczenie konkretnej sumy zachowku jest czynnością skomplikowaną i wymaga poczynienia szeregu ustaleń, uwzględniających darowizny i zapisy windykacyjne uczynione przez spadkodawcę. Z tego względu warto rozważyć powierzenie prowadzenia takiej sprawy profesjonalnemu pełnomocnikowi, który przeprowadzi te czynności za nas. Warto przy tym pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem lat pięciu:
- od ogłoszenia testamentu – gdy roszczenie związane jest z dziedziczeniem testamentowym
- od otwarcia spadku – gdy roszczenie związane jest z dziedziczeniem ustawowym.
Zobacz również: Testament własnoręczny – jak sporządzić go prawidłowo?